محله سردانگه (یا به اصطلاح محلی «سرگنگه») یکی از محلات قدیمی آران و بیدگل است که در گذشته سهمی از شش سهم آب کشاورزی در آن توزیع می‌شد. در گذشته آران و بیدگل یک دانگ آب قنات از مزرعه‌ی آران دشت در این محل توزیع می‌شد، مردم این محله را سردانگه می‌گفتند.
محله سردانگه (یا به اصطلاح محلی «سرگنگه») یکی از محلات قدیمی آران و بیدگل است که در گذشته سهمی از شش سهم آب کشاورزی در آن توزیع می‌شد. در گذشته آران و بیدگل یک دانگ آب قنات از مزرعه‌ی آران دشت در این محل توزیع می‌شد، مردم این محله را سردانگه می‌گفتند که به مرور در محاوره به سرگنگه تغییر نام یافته است. در سال‌های اخیر بر اساس مصوبه‌ی شورای اسلامی شهر آران و بیدگل، نام محله اصلاح و به سردانگه تبدیل شد.
البته در مورد نام این محله یک روایت دیگر نیز وجود دارد. بر این اساس «گنگ» به معنای لوله‌های سفالی سرباز یا سربسته‌ی قدیمی است که از آن برای انتقال آب استفاده می‌کردند. در مسیر معبر اصلی و در زیر فضای مسقف این مجموعه نیز کانال آبی وجود داشته است
هر چند قدمت واقعی بناهای موجود در بافت تاریخی این محله مشخص نیست، ولی می‌توان وجود آن در دوره صفویه (حدود 400 تا 500 سال پیش) را با توجه به شکل ظاهری و نوع معماری قطعی دانست. با این حال آن چه امروز از بنا مشاهده می‌شود، اغلب از بازسازی‌های پس از ویرانی عظیم زلزله سال 1129 قمری (حدود 1800 میلادی) بر جای مانده است. این محله مانند محلات دیگر شهر حمام، بازار، آب انبار، حسینیه و مسجدی جداگانه داشته که بقایای آن هنوز هم پابرجاست. مکانی که هم اکنون به عنوان بافت تاریخی سرگنگه شناخته می‌شود، مرکز محله قدیمی بوده است.
بازار سرگنگه
بازارچه تاریخی سردانگه یا به اصطلاح محلی سرگنگه از بازارچه‌های تاریخی شهر است که قدمت آن به دوره‌ی زندیه می‌رسد. بازارچه سردانگه را می‌توان زیباترین بازارچه تاریخی باقی مانده در شهر دانست. این اثر امروز کاربری گذشته را ندارد، با این حال از هویت اصیل تاریخ این منطقه خبر می‌دهد که حتی در دید مردمان آران و بیدگل نیز ناشناخته باقی مانده و نیازمند توجه بیشتر است.
فضای مسقف باقیمانده در این بافت تاریخی که سقفی آجری و بلند دارد و در اطراف آن بالکن‌هایی قرار گرفته است، در گذشته فضای زیر بازارچه را خنک نگه می‌داشته. شکل ظاهری این بنا مستطیلی شکل است. هم اکنون گذر زیر بازارچه مانند گذشته به عنوان محل رفت و آمد کاربرد دارد و چند مغازه در اطراف آن فعالیت می‌کنند. به نظر می‌رسد در گذشته برای عزاداری از این گذر به عنوان تکیه استفاده می‌شده و به همین خاطر در چهار گوشه‌ی این مکان راه دسترسی به بالکن‌ها قرار دارد. ضمن این که راه دسترسی به مسجد نیز در اطراف گذر قرار گرفته است.
سقف بازارچه به صورت چهارطاقی و با آجر ساخته شده و گچ بری‌های مختصری دارد. در راس این طاق‌ها، روزنه‌هایی برای تامین روشنایی و تهویه‌ی هوای گذر تعبیه شده است.
آب انبار و حسینیه سرگنگه
در قسمت جنوب شرقی گذر بازار، آب انبار تاریخی سرگنگه قرار گرفته که جلوه و شکوهی خاص به آن می‌بخشد. این آب انبار که از دوران قاجار (حدود 200 سال پیش) باقی مانده، مخزنی مدور به عمق 13 متر با گنبدی بزرگ دارد. راچینه‌ای با 18 متر عمق و تشکیل شده از 42 پله سنگی خاکستری رنگ ارتباط سر در و پاشیر این بنا بر برقرار کرده است.
در این آب انبار در کنار محل برداشتن آب دو بریدگی تاقچه مانند وجود دارد که محل قرار گرفتن چراغ‌های نفتی قدیمی برای تامین روشنایی محیط به شمار می‌رود. سر در ورودی بنا به صورت قوسی و بدون تزئینی خاص ساخته شده. علاوه بر این منافذی در این تاقچه‌ها برای ورود هوای خنک از بادگیر‌ها و تهویه‌ی محیط تعبیه شده است. در گذشته این آب انبار یکی از منابع اصلی تامین آب محله‌های اطراف محسوب می‌شد ولی اکنون با بروز خشکسالی‌های متعدد و خشک شدن قنات‌ها این آب انبار نیز خشک شده و کاربری گذشته‌ی خود را از دست داده است.
مخزن مدور آب انبار با گنبدی بزرگ پوشیده شده است و ۱۳متر عمق دارد. این مخزن اکنون دقیقا زیر قسمتی از حسینیه‌ی سردانگه قرار دارد. آب انبار سردانگه دارای راچنه‌ای (راه پله ای) به عمق ۱۸ متر و ۴۲ پله از سنگ خاکستری رنگ است که سر در و پاشیر را به هم متصل می‌کند.
حسینیه سرگنگه به شکل ساباط بنا نهاده شده، شیوه‌ای از معماری که خاص مناطق گرمسیری است و موجب خنک شدن طبیعی هوا در فصول گرم سال می‌شود. همچون گذر زیر حسینیه، کوچه‌های اطراف این بافت تاریخی نیز مسقف بوده، ولی به دلیل ساخت و ساز‌های جدید، شکل آن تغییر یافته و جز در قسمت جنوبی آن معبری باقی نمانده است. با این دخل و تصرفاتی که اخیرا در آن صورت گرفته موجب شده اصالت تاریخی آن از بین برود.
در تور مجازی زیر که کار اختصاصی مرنجاب360 است می توانید گشتی بزنید :
