محور تاریخی توی ده (سرسنگ)

محله توی ده یکی از چهار محله قدیمی و محوری بافت تاریخی بیدگل است که هنوز گذر زمان نتوانسته کوچه‌های خشتی و کاهگلی، ساباط‌ها و بناهای تاریخی آن را از بین ببرد. نامگذاری این محله به اسم «توی ده» به دلیل واقع بودن آن در مرکز قریه بیدگل قدیم بوده است. به دلیل همین مرکزیت مجموعه کاملی از آثار تاریخی نظیر مسجد، آب انبار و بازار در اطراف آن به وجود آمده است.

میدان سنگ

میدان تاریخی سنگ با در بر داشتن بناهای ارزشمندی چون مسجد و آب انبار در اطراف خود از دیدنی ترین فضاهای درون بافت تاریخی بیدگل هستند. مسجد، آب انبار و وضوخانه‌ی این مجموعه در قسمت شرقی این میدان قرار داشته که وضوخانه در حال حاضر به زورخانه تغییر کاربری داده است.

در این میدان سه سنگ تاریخی از اوایل دوره صفویه (حدود 500 سال پیش) وجود داشته که هم اکنون یکی از آن‌ها مفقود شده است. روی هر کدام از این سنگ‌ها با حروف ابجد تاریخ نصبشان نوشته و نام میدان سنگ و محله سر سنگ (یا توی ده یا بازار) از این سنگ‌ها گرفته شده است.

البته مردم محلی در مورد این نام داستان دیگری نیز نقل می‌کنند: گویا زمانی که حکومت صفویه تشیع را مذهب رسمی کشور اعلام کرده است، یک فرد سنی مذهب به خاطر ناراحتی از شنیدن این خبر سر خود را به سنگ مسجد می‌کوبد و جان می‌بازد. از این رو پس از آن حادثه این محله را «سرسنگ» نامیده‌اند.

بازارچه سرسنگ

در قسمت جنوبی میدان سرسنگ (سنگ) بازارچه سرسنگ قرار دارد. در این بازارچه علاوه بر مغازه‌های مختلف، کارگاه‌های رنگرزی و شعربافی نیز قرار داشته است. این بازارچه با زیربنای تقریبی 250 متر مربع، هنوز هم کاربری خود را حفظ کرده و مغازه‌های نانوایی، میوه فروشی، خیاطی و کفاشی در آن فعالیت دارند. به خاطر همین فعالیت، در طول سال‌های سپری شده از عمر این بنا، فرسودگی‌های ایجاد شده به طور منظم احیا شده و شکل ظاهری بازار تغییر چندانی پیدا نکرده است.

مسجد و آب انبار توی ده

در محله توی ده دو مسجد وجود داشته، اولی مسجد جمعه که نماز جمعه با حضور همه اهالی شهر در آن اقامه می‌شد و دیگری مسجد میدان که مردم محله در آن اقامه نماز می‌کردند. مسجد تاریخی میدان سنگ با زیربنایی در حدود 1500 متر مربع در دو طبقه احداث شده است که طبقه زیرین آن به خاطر اعتدال نسبی دما، برای اقامه نماز و برگزاری تجمعات در روزهای گرم سال مورد استفاده بوده است. مسجد سنگ پس از مرمت در سال‌های اخیر برای اقامت نماز جماعت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وضوخانه قدیمی و آب انبار مجموعه به مسجد چسبیده و به آن راه داشته‌اند، ولی اکنون راه این دو به مسجد مسدود است. پس از خشکسالی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، آب انبار نیز به صورت کامل تخریب و وضوخانه نیز به زورخانه تبدیل شده است. جلوی در مسجد و متصل به میدان، ایوانی قرار دارد که زیر آن خالی است و برای تسویه آب ورودی به آب انبار از آن استفاده می‌شده است. این مکان را در اصطلاح «حوت» می‌نامند. بر اساس نوشته‌های روی سنگی که در قسمت شرقی حوت نصب شده، بنای آب انبار به 1076 قمری (1665 میلادی) باز می‌گردد. این بنا که در قسمت شمالی مسجد واقع است، مخزنی بزرگ با سقفی گنبدی از آجر و یک بادگیر چهار طرفه دارد و 35 پله سنگی راه پله آن را تشکیل می‌دهد. این آب انبار در مجموع 17 متر عمق دارد.

در اصطلاح محلی طبقه زیرین این مسجد به عنوان «مسجد زیرِ» نامیده می‌شود. ورودی این مسجد به دلیل حفظ اصالت تاریخی خود، جاذبه‌ای منحصر به فرد دارد؛ سمت چپ آن، بادگیر آب انبار تاریخی توی ده قرار دارد و در سمت راست آن اتاق کوچکی است که ارتفاع آن کمی بیش از یک متر است.

حسینیه توی ده

حسینیه توی ده در شمال میدان سنگ قرار گرفته و قدمت آن هم دوره با میدان سنگ است، با این حال شکل معماری کنونی این بنا را می‌توان مانند معماری دوره قاجار (200 سال پیش) دانست. این حسینیه هم اکنون نیز در عزاداری‌های ماه محرم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در میان سقف حسینیه گنبدی قرار گرفته و دور تا دور دیوارهای آن با فضاهای گوشواره‌ای احاطه شده است. به نظر می‌رسد این گنبد از ابتدای ساخت، بر اثر فرسایش ناشی از تغییرات دمایی و بارش‌های مداوم، بارها تخریب شده و مورد بازسازی قرار گرفته است. آخرین بازسازی این گنبد نیز به سال 1346 شمسی (1967 میلادی) باز می‌گردد.

ساختمان حسینیه در زیربنایی به میزان تقریبی 300 متر مربع و از آجر ساخته شده و معماری ساده‌ی آن زیبایی منحصر به فردی به حسینیه بخشیده است. در قسمت جنوبی این حسینیه حیاط کوچکی قرار دارد. این حیاط در گذشته مساحت بیشتری داشته، ولی به خاطر گسترش حسینیه تخریب و هشتی‌های قدیمی با هشتی‌های آهنی جایگزین شده است.

در تور مجازی زیر که کار اختصاصی مرنجاب360 است می توانید گشتی بزنید :